3. Kolordu Tarihçesi

Tekirdağ, Çanakkale, Balıkesir bölgesinde bulunan 3’üncü Kolordu, 31 Temmuz 1914 tarihinde Harbiye Nezareti ve Erkan-ı Harbiyesi Umumiye Riyaseti’nden istihkam ve ağır topçu ihtiyaçlarını tamamlaması üzerine özel bir seferberlik emri almıştır. Bu emre göre, 3’üncü Kolordu’nun 9’uncu Tümen’e bağlı ağır topçu birlikleri ve istihkam taburuyla seferber olması, Ayvalık’taki 23’üncü Alay’ın, Akçay İskelesi-Ayvalık kıyı bölgesini düzenlemesi, Saroz Körfezi’nin Bolayır-Karaçalı arasındaki kıyının Kadıköy’ünde 8’inci Tümen’in bulunması ve bunları 9’uncu Tümen’in bir piyade müfrezesi, mahalli jandarması ile gözaltında bulundurması istenmiştir.

6 Ağustos 1914 tarihinde ordu teşkilatının yeniden düzenlenmesiyle Türk ordusu; 1,2,3’üncü Ordular, Karadeniz ve Akdeniz Boğazı Müstahkem Mevki Komutanlıkları ve Donanma Komutanlığı’ndan oluşmuştur. 1’inci Ordu içinde teşkilatlanan 3’üncü Kolordu, 9’uncu Tümen’i hariç, düşmanın Çanakkale Boğazı’nı geçmesi ihtimaline karşılık Rumeli tarafına gönderilmiştir. 3’üncü Kolordu’dan ayrılan 9’uncu Tümen ise, Akdeniz Müstahkem Mevki Komutanlığı emrine verilmiştir. 29 Ekim 1914 tarihinde Rusların eğitim maksadıyla Karadeniz’deki Türk filosuna saldırmaları üzerine, Başkumandan Vekili Enver Paşa, kuvvetlendirilmiş bir piyade alayının Gelibolu’ya gönderilmesini istemiştir. Bunun üzerine 3’üncü Kolordu 7’nci Tümen’e emir vermiş, bu tümen de 19’uncu Piyade Alayı’nı seçmiştir. Böylece 19’uncu Piyade Alay’ı, Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı’nın emrine girmiştir.

3’üncü Kolordu Karargâhı Çanakkale’ye geçmiş ve Rum okuluna yerleşmiştir. Bu durum karşısında kolordudan verilen emre göre; Kara yönünden Bolayır’da dahil olmak üzere savunma ve askeri tedbirlerin alınması, 9’uncu Tümen’in Rumeli’deki kıtaları şimdilik Maydos müfrezesi adıyla Yb. İrfan’ın emrine verilmesi ve Saz Limanı’ndan Seddülbahir’e kadar ki kıyı kısmından sorumlu olması, 7’nci Tümen’in de Saz Limanı’ndan Karaçalı’ya kadar sorumlu olması ve Bolayır da bu tümene bağlanması bildirilmiştir. Daha sonra Başkomutanlıktan bir emir daha verilmiştir. Bu emir ile 3’üncü Kolordu Karargahı’nın Gelibolu’ya gelmesi ve Gelibolu Seyyar Jandarma Taburu ile Bolayır’daki Ağır Topçu Tabur’unu emrine alması, Koyun Liman’ından Karaçalı’ya kadar kıyı savunmasından sorumlu olmasını bildirmiştir.

4’üncü Ordu’yu kuvvetlendirmek için 8’inci Tümen gönderilmiş ve tümenin Çanakkale’ye gönderdiği 22’nci Alay Çanakkale’de kalmıştır. Bunun üzerine 8’inci Tümen’in yerine Tekirdağ’a 19’uncu Tümen gönderilmiş ve komutanlığına Sofya Ataşemiliteri Yarbay Mustafa Kemal atanmıştır.  Daha sonra bu tümen 3’üncü Kolordu emrine verilmiş ve müstahkem mevki genel ihtiyatına verilmek üzere Maydos’a gönderilmiştir.

3’üncü Kolordu ve bu kolordunun 11, 5’inci Tümenler’i, jandarma alayları ve 64’üncü Alay’dan 5’inci Ordu kurulmuştur. Kurulan bu ordunun komutanlığına da Mareşal Otto Liman von Sanders getirilmiştir.

25 Nisan 1915 tarihinde düşman Arıburnu ve Kocatepe arasına asker çıkarmıştır. Bu durum karşısında 3’üncü Kolordu’nun 7, 9 ve 19’uncu Tümenleri düşmana karşı direnmiştir. 27’nci Alay düşmanı denize dökmek üzere hareket etmiş, 19’uncu Tümen Süvari Bölüğü’nü, 57’nci Alay’ı da bir dağ bataryası ile kuvvetlendirerek Kocadere’nin batı sırtlarına göndermiştir. Buraya düşmanın işgaline fırsat vermemek için hareket etmişler ve tümen komutanı Yarbay Mustafa Kemal’de bizzat alayla beraber gitmiştir. Yoğun düşman işgalleri karşısında 9’uncu Tümen, Zığındere, Seddülbahir, Morto Limanı’nda karaya çıkan düşmanla mücadele etmiştir. Ancak düşmanın Seddülbahir’in doğusundaki Aytepe ve Gözcübaba’yı işgal etmesi üzerine 3’üncü Kolordu, ihtiyatların ve tümenlerin gece düşmana hücum etmesini bildirmiştir. Bu sırada Eski Hisarlık mevkiine çıkan düşmanın püskürtülmesi için 9’uncu Tümen’den bir alayın, Kabatepe kuzeyinde bulunan 19’uncu Tümen ile birleşmesi kolordudan bildirilmiştir. Düşmanın Sarıtepe Burnu dolaylarından karaya çıkması ve Kirte doğrultusunda ilerlemesi üzerine 19’uncu Tümen’den 77’nci Alay düşmana karşı gönderilmiştir. Ertesi gün düşmanın takviye birlik alması üzerine, 19’uncu Tümen’in yaptığı hücumlar başarılı olmamış ve tümen çekilmekte olan 77’nci Alay’ını Kocadere’nin batı sırtlarında durdurmaya çalışmıştır. Düşmanın Zığındere’ye yaklaşması üzerine kolordudan 9’uncu Tümen’in hücum yapması bildirilmiştir. Bu hücum sonrasında düşman denize dökülmüştür. Ertesi gün 19’uncu Tümen altı alay ve altı batarya ile Kabatepe-Arıburnu arasındaki mevziide bulunan düşmana taarruz etmiştir. Bu taarruz sonrasında düşmanın sağ kanadı püskürtülmüş ve sol kanadına taarruz edilmeye devam edilmiştir.

7’nci ve 9’uncu Tümenler’den kurulan ve 3’üncü Kolordu emrine giren Güney Bölgesi Komutanlığı’na Albay Erich Paul Weber getirilmiştir. Bu komutanlığa göre sağ kanatta; 9’uncu Tümen Komutanı Albay Sami ve 21’inci Alay’dan bir tabur, 15’inci Alay 2’nci Tabur, 20’nci Alay 2’nci Tabur, 25’inci Alay 2’nci Tabur, 19’uncu Alay 1’inci Tabur, 127’nci Alay 1’inci Tabur Kumtepe civarında yer almıştır. Sol kanatta ise; 7’nci Tümen Komutanı Albay Remzi ve 19’uncu Alay’dan iki tabur, 26’ncı Alay’dan bir tabur, 32’nci Alay’dan bir tabur, 39’uncu Alay’dan bir tabur, bir jandarma taburu, 9’uncu Tümen’den bir sahra bataryası, 7’nci Tümen’den iki sahra bataryası ve 10,5’luk obüs bataryası yer almıştır.

19’uncu Tümen Komutanı Yarbay Mustafa Kemal’in Kuzey Bölgesi Komutanlığı’na atanmasıyla birlikte, 57’nci Alay, 64’üncü Alay, 27’nci Alay, 72’nci Alay, 77’nci Alay, 33’üncü Alay, 125’inci Alay, 14’üncü Alay, 15’inci Alay’dan iki tabur emrine verilmiştir. Daha sonra 3’üncü Kolordu’dan verilen emre göre Arıburnu Cephesi iki kısma ayrılmıştır. Kuzey kısmına 19’uncu Tümen, güney kısmına 16’ncı Tümen verilmiştir. Azmak Deresi’nin döküldüğü kıyı kısmının gözetleme ve kapatılması 19’uncu Tümen’e verilmiştir. Ayrıca 5’inci Tümen’in cephesi, Edirne Kale İstihkam Bölüğü’nün 1’inci Bölüğü de 19’uncu Tümen emrine verilmiştir.

3’üncü Kolordu; 11, 16, 19’uncu Tümenler’den Kuzey Grubu’nu oluşturmuş ve karargahını Maltepe’ye yerleştirmiştir. Ağırlıklar ve kollar Yahşi Köy’de, Sıhhiye Bölüğü Kumköy’de, Süvari Bölüğü Büyük Anafarta’da, Gelibolu Seyyar Jandarma Taburu ise Küçük Anafarta’da olacak şekilde yerleşmiştir. Bu grubun kurulmasıyla Yb. İrfan komutasında ve Kuzey Grubu’na bağlı Kabatepe Bölgesi Komutanlığı oluşturulmuştur. Kabatepe-Kumtepe-Kayaltepe-Kakmadağ bölgelerinden sorumlu komutanlığın emrine; 77’nci Piyade Alayı, 45’inci Alay 3’üncü Tabur, 1 topçu grubu, sıhhiye bölüğü, seyyar hastane, ekmekçi takımı, 2’nci sahra cephane kolu verilmiştir. Bundan sonra 3’üncü Kolordu’nun kuruluşu sürekli değişmiştir ve şu şekilde olmuştur: 6 Mayıs 1915 tarihinde 2, 5, 16, 19’uncu Tümenler ile Anafartalar Bölgesi Komutanlığı, 25 Haziran 1915 tarihinde 5, 9, 16, 19’uncu Tümenlerden, 15 Temmuz 1915 tarihinde Tayfur Anafartalar Bölgeleri Komutanlığı ve 5, 19, 16 ve 9’uncu Tümenler’den oluşmuştur.

14 Haziran’dan itibaren çeşitli komutanlıklara atamalar yapılmıştır. Buna göre; 9’uncu Tümen Komutanlığına Alman Albay Hans Kannengiesser, Anafartalar Bölgesi Komutanlığı’na Yarbay Wilmer atanmıştır. Ayrıca Ağıldere Bölgesi Komutanlığı Anafartalar Bölgesi’ne katılmış, Kocaçimen, Conkbayırı yakınındaki kıtaların komutasına 4’üncü Tümen Komutanı Yarbay Cemil Bey atanmıştır. 2’nci Alay’ın geri kalan iki taburu Kocaçimen bölgesine gönderilmiştir. Kocaçimen ve Anafartalar kuvvetleri emir ve komutası Saroz Grubu Kumandanı Feyzi Bey’e verilmiştir.

Çanakkale Muharebeleri’nde Conkbayırı bölgesinin önem kazanması üzerine, 19’uncu Tümen Komutanı’nın isteğiyle 10’uncu Alay emrine verilmiş ve Conkbayırı-161 Rakımlı Tepe’yi koruması görevlendirilmiştir. Bu sırada 19’uncu Tümen Komutanı Albay Mustafa Kemal, Anafartalar Grup Komutanlığı’na atanmasıyla, kolordudan 7, 12’nci Tümenlerin taarruzları idare etmesi emredilmiştir. 

Kuzey Grubu’nun ikiye ayrılmasıyla Albay Şevki ve Albay Refet Beyler Bölge komutanları olmuştur. Daha sonra Anafartalar grubundan değişik zamanlarda yapılan takviyeler değiştirilmiştir. Buna göre; Anafartalar Grubu’ndan Kuzey Grubu’na 9’uncu Tümenden 25 ve 64’üncü Alaylar ve 5, 9’uncu Tümen karargâhları verilmiştir. Kuzey Grubu’ndan Anafartalar Grubu’na ise 4’üncü Tümenden 10 ve 12’nci Alaylar, 6’ncı Tümenden 18’inci Alay verilmiştir. Kuzey Grubu’na yeni birliklerin eklenmesiyle 20’nci Tümen’den 63’üncü Alay, 136’ncı Alay ve itfaiye alayı katılmıştır. Bu sebeple 5’inci Tümen değiştirilerek Hayattepe bölgesinde toplanacaktır. Böylece Kuzey Grubu’nda 19, 16’ncı ve mürettep tümenlerle Kayaltepe bölgesi komutanlığı vardır. Mürettep Tümen 77 ve 63’üncü alaylarla itfaiye alayından oluşmuştur.

22 Ekim 1915 tarihinde 3’üncü Kolordu Komutanlığına 15’inci Kolordu Komutanı Ali Rıza (Sedes) atanmıştır.

13 Ocak 1916’dan itibaren 3’üncü Kolordu 7’nci, 8’inci, 9’uncu Tümen’lerden oluşmuş ve karargâhı Alpullu Bölgesi, Babaeski, Çengerli, Mandıra, Mestanlı olmuştur.