Conkbayırı Muharebesi’nin Kayıp Şehitliği Bulundu

Çanakkale Muharebeleri’nin üzerinden 108 yıl geçmesine rağmen hâlâ günümüzde yeni şehitlik tespitleri yapılıyor. Bu konuda araştırmalar yapan Askerî Tarih Uzmanı Ömer ARSLAN, Mustafa Kemal ATATÜRK’ün 10 Ağustos 1915’te idare ettiği “Conkbayırı Süngü Hücumu” nda vatan için can veren askerlerimizin şehitliğini tespit etti. Yaptığı tespiti ayrıntılı bir şekilde sitemiz için değerlendirdi:

“Yeni Zelanda Piyade Tugayı’na bağlı birlikler kilitlenen Arıburnu cephesini açmak için 6/7 Ağustos 1915’te yapılan Sarıbayır Harekâtıyla birlikte Conkbayırı zirvesine kadar ilerleyip bu tepenin batı yamaçlarında tutunmayı başarmıştı. Türk savunması tarafından üst üste yapılan takviye ve karşı taarruzlar bu birlikleri söküp geri atmaya yetmemişti. Anafartalar Grup Komutanı Albay Mustafa Kemal Bey, Güney Grubu’ndan takviye olarak gönderilen 28. Alay ve 41. Alay’ın da katılımıyla 8. Tümen cephesinde bir süngü hücumu yaparak Conkbayırı eteklerindeki düşman birliklerini geri atmak istemişti. 9 Ağustos 1915’te Arıburnu cephesini takviye etmek üzere harekete geçen 28. Alay 1. ve 3. Taburu ve bu alay emrine verilen 70. Alayın 3. Taburuyla birlikte saat 23.00’de Kördere’ye geldi.

23 ve 28. Alayların taarruza hazırlanacakları mıntıkalar arazi üzerinde görüşüldü. Bu emir üzerine askerlerin çantaları sıhhiye ve istihkâm hayvanları dışındakiler Kördere’de bırakılarak ağırlıksız olarak devam eden alay, gece saat 03.00’de Conktepesi’ne ulaştı. 8. Tümen tarafından gösterilen yerde 1. Tabur birinci hatta dört sıra olmak üzere, 3. Tabur ikinci hatta ve iki sıra oluşturuldu. Askere süngü taktırıldı, sağda 23. Alay da hazırlığı tamamladı. Saat 05.30’da alay komutanlarının aralarında kararlaştırdıkları işarete göre 23. Alay Komutanı Recai Bey, elinde tuttuğu küreği ara vermeksizin yukarı aşağı çektirip indirerek hücum işaretini verdi ve asker hücuma kaldırıldı. Hep bir ağızdan Allah Allah diyerek İngilizlere saldırdılar. Borazanlar durmaksızın hücum havasını çalıyorlardı.

Resim-1: 10 Ağustos 1915 Conkbayırı Süngü Hücumu öncesi ve sonrasında tarafların vaziyeti

İngilizler bu baskıya fazla dayanamadı. Yaklaşık yirmi dakika sonra Conktepesi önündeki iki siper ele geçirildi ve 28. Alay 3. Tabur, 1. Tabur’u takviye etti. Alay Komutanı Hunker Bey, tekrar alayı hücuma kaldırdı ve bir hamlede Şahinsırt geri alındı. Bütün bu süngü hücumu ve siperlerin geri alınması, müttefiklerin geriye atılması yarım ila bir saat sürdü. İngiliz donanması Sazlıdere mıntıkasına gelerek yandan hiçbir siper ve hiçbir engelle örtülmesi mümkün olmayan bu bölgeyi akşama kadar dövdü. Alayın üzerine yandan bir makineli tüfek ateşi de açıldı. 28. Alay bu yan ateşi karşısında siperi savunsa da çok fazla zayiat verdi. Askerlerin bir kısmı da Şahinsırtı’nı aşarak Ağıldere’ye inmişti. Bu inen askerlerden pek azı müttefik makineli tüfek ateşlerinden kurtulabildi. 28. Alay Komutanlığı’ndan alınan raporlarda ise taarruzun devamına imkân olmadığı bildiriliyordu. Esas maksat Conkbayırı’ndan müttefikleri atmak ve savunma hattının uğradığı kötü durumu ıslah ve tahkim etmekti. Taarruzun devam etmesi halinde zayiat daha fazla artacağından hücumun durdurulup bulunulan mevkilerin tahkim edilmesi istendi.

Resim-2: Şahin Mıntıkası tahkimatını ve 28. Alay Şehitliğini gösteren askerî kroki

28. Alay, bağlısı olduğu 10. Tümen Komutanlığı’ndan 10 Ağustos’ta gösterdiği kahramanlığı nedeniyle takdir edildi. Aynı zamanda 2. Ordu ve Güney Grup Komutanı Vehip Paşa da 28. Alay’a tebriklerini iletti. 28. Alay’ın Conkbayırı’nda göstermiş olduğu kahramanlık devlet katında da karşılık görmüş ve 28 Eylül 1915 tarihli irade ile alay sancağına Altın ve Gümüş İmtiyaz Madalyası takılmıştır. Yine alay sancağına “Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye ve İtilâf Devletleri arasında Gelibolu’da vukû’a gelen muharebede Piyade Yirmi Sekizinci Alayı’nın üç yüz otuz üç senesi Ramazan-ı Serîfi’nin yirmi yedinci günü düşman tarafından işgal edilen Şimâl Grubu’nun sağ cenahındaki Conkbayırı’na yetişip şayan-ı takdir bir cesaretle taarruz ederek mezkûr mevzi‘i istirdad suretiyle ihraz eylediği muzafferiyetin hatırasıdır.” yazılı bir zafer kurdelesi takılmıştır.

Türk Ordusu, sadece 8. Tümen cephesinde 10 Ağustos 1915 tarihinde toplam 5.679 zayiat vermiştir. 8. Tümen’de en fazla zayiatı vermiş olan 23. Alay’ın bir günde 2.073 askeri savaş dışı kalmıştır. 28. Alay 1.673, 24. Alay 1.326 ve 41. Alay ise toplam 607 zayiat vermiştir. 28. Alay’a baktığımızda 1. Tabur subay mevcudunun %52,38’ini asker mevcudunun % 59,62’sini; 3. Tabur subay mevcudunun % 35,29’unu ve asker mevcudunun % 53,64’ünü zayiat vermiştir. 28. Alay emrinde gelerek muharebeye katılan 70. Alay 3. Tabur subay mevcudunun % 14,28’ini ve asker mevcudunun ise % 40,24’ünü zayiat verdiği görülmektedir.

28. Alay bu hücumdan sonra, 11. Alay’ın 1. ve 2. Taburları ve akşama doğru ise 41. Alay’ın 2. Tabur’u tarafından takviye edildi. 8. Tümen’den gelen emirle tümen cephesi biri Conk, diğeri Şahin Mıntıkası olmak üzere ikiye ayrıldı. Şahin Mıntıkası Komutanlığı’na 28. Alay Komutanı Binbaşı Hunker Bey tayin edildi. 24. Alay Komutanı Nuri Bey ise Conk Mıntıkası Komutanlığı’na getirildi. 28. Alay ve 11. Alay bugünkü muharebede çok fazla zayiat verdiklerinden geceleyin geriye çekilerek mevzii 41. Alay 2. Tabur’a teslim edildi. 28. Alay’ın yaralıları mevziden gündüz taşınamadığı için geceleyin sıhhiyeler ve ayrıca müfrezeler tertip edilerek taşınmasına gayret gösterildi ve eldeki siperlerin tahkimatına çalışıldı. Birinci hatta tayin olunan 41. Alay 2. Tabur Komutanlığı’ndan Mıntıka Komutanlığı’na yazılan raporda geri alınan düşman siperlerinin cenaze dolu olduğu ve bunları defnetmek için acil bir müfrezenin tertip edilmesi gerektiği vurgulanmıştır. Bu raporda talep edilenler zaten önceden düşünülmüş olduğundan derhal gereği yapıldı. Ancak cephedeki yaralı ve şehitlerle müttefik askerlerinin cesetleri çok fazla olduğundan bir gecede ne bütün yaralılar taşınabildi ne de ölüler defnedilebildi. Definler konusunda oldukça zorluk yaşanmış, siperler içerisinde biriken ve kavurucu sıcak altında bekleyen yaralı, şehit ve ölülere günlerce dokunulamamıştır. 10 Ağustos Süngü Hücumu’nda Conkbayırı üzerinde tahkimatla birlikte defin faaliyeti de hız kazanmıştır. 8. Tümen Komutanı Ali Rıza Bey’in emriyle hız kazanan defin işlemlerine Kuzey Grubu’ndan gönderilen amele bölüğü ve 8. Tümen Sıhhiye Bölüğü özellikle geceleri definle meşgul olmuştur. Albay Ali Rıza Bey, henüz defin işlemlerinin istenen şekilde devam etmediğini görmüş ve 11 Ağustos’ta mıntıka komutanlıklarını “Yarın sabaha kadar mıntıkada kokuşmuş, çürümüş şüheda ve düşman cesetleri görmeyeceğim.” diyerek ikaz etmiştir. Dolayısıyla mümkün olduğu kadar hızlı bir defin süreci yaşanmış, bazı bomba çukurları ve siperler defin için kullanılmıştır.

Resim 3: Şahin Mıntıkası tahkimat krokisinin hava fotoğrafı eşleştirmesi

Çanakkale Muharebeleri’nin en kritik öneme sahip bölgelerinden olan Conkbayırı’nda binlerce şehit vermemize rağmen, bu civarda bir şehitliğimizin bulunmayışı yıllarca kafamızı kurcalayan bir sorundu. Bu konudaki en önemli referansımız olan Şevki Paşa Haritasında dahi Conkbayırı bölgesinde herhangi bir şehitliğin işaretlenmemiş olması, sorunu daha da karmaşık hale getiriyordu. Conkbayırı Muharebeleri’ni incelediğim Yüksek Lisans Tezimi hazırlarken önemli sorun alanlarından birisi de buydu.

Resim-4: 28. Alay Şehitliğinin bugünkü yeri

Bine yakın arşiv belgesi üzerinde çalışırken sorumuzun cevabını 28. Alay harp cerideleri içerisinde bulunan bir krokide bulduk. Bu krokide şehitlik  “28. Alay Meşhedi” olarak gösterilmiştir. Krokiyi bölgenin hava fotoğrafı üzerinden eşleştirdiğimizde bu alanın Conkbayırı ile 261 Rakımlı Tepe arasında Sazlıdere’ye bakan yamaçlarında olduğu tespit edilmiştir. Yani 10 Ağustos 1915’te yapılan süngü hücumunda 28. Alay’ın bulunduğu ve daha sonra 28 Tepesi adını alacak bölge civarında. Şehitliğin bulunduğu alan, Mustafa Kemal ATATÜRK’ün 25 Nisan’da geri çekilen Türk askerleriyle karşılaşarak süngü taktırdığı yere, 10 Ağustos’ta savaşı idare ettiği ve saatinin parçalanarak belki de hayatını kurtardığı yerlere de oldukça yakın bir konumda bulunuyor.  Bu bölgede yapılan arazi etüt çalışması sırasında tespitimizi kanıtlayacak nitelikte insan kemikleri, kafatasları, mezar formunda taş yığınları ve şahideler görülmüştür. Bu süreçte Conkbayırı şehitlerinin ebedi istirahatgâhları tespit edilirken ilk kez müstakil bir alay şehitliğinin varlığı da gün yüzüne çıkarılmış oldu. Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihi Alan Başkanlığı’na konu ile ilgili müracaatta bulunularak bu alanın jeoradar taramasının yapılarak şehitlik tespitinin tescili ve ihyası talep edilmiştir. Çalışmalarım sırasında desteğini esirgemeyen kıymetli danışman hocam Dr. Öğr. Üyesi Barış Borlat’a ve Emekli Albay Murat Armutak’a teşekkürü bir borç bilirim.”

Resim-5: Ömer Arslan ve Barış Borlat tespit edilen şehitlik alanında arazi etüt çalışması yaparken

Resim-6: Şehit kemikleri yüzeyde hâlâ görülebilmektedir.

Çanakkale Muharebeleri’nin en kritik noktalarından birisi olan ve “Vatanın Kilidi” olarak nitelendirilen Conkbayırı’nda şehit düşen Mehmetçiklerimizin mezarlarının ihya edilmesi kahramanlarımıza karşı minnet borcumuzdur. Bu tür çalışmaların artarak devam etmesini ve Cumhuriyetimizin 100. Yıldönümünde sahipsiz, kaderine terkedilmiş bir tek şehit kabrinin dahi kalmamasını temenni ediyoruz.