Osmanlı Arşiv Belgelerine göre Amele Taburları (1914-1918)

ÖZET
Amele Taburları diyebileceğimiz geri hizmet birlikleri dünyadaki her orduda olduğu gibi Osmanlı Ordusu’nda da yer almıştır. Yol, köprü yapımı gibi lojistik hizmetleri yerine getiren bu askeri sınıfta gayri müslimlerin muvazzaf asker olarak istihdamı, Tersane-i Amire’de 1850’li yıllara kadar gitmektedir. I.Dünya Savaşı’nın patlak vermesine kadar madenler dâhil çeşitli işlerde çalıştırılan bu asker işçilerin etnik dağılımında, savaşın başlamasıyla beraber gayri müslimlerin ağırlığı hissedilmiştir. Tanzimat Fermanı’ndan itibaren gayri müslim vatandaşlarını da ordu saflarına dâhil etmek isteyen Osmanlı Devleti, gerek stratejik gerekse de gayri Müslimlerin isteksiz oluşu gibi sebeplerle, 1908’e kadar bu emelini uygulama safhasına sokmamıştır. Balkan Savaşları’nda gayri müslim vatandaşlarının hizmetlerini gördüğü kadar ihanetlerine de tanık olan Babıâli, I.Dünya Savaşı’nın başlamasıyla ordudaki tüm gayrimüslimleri silahtan arındırarak onları Amele Taburlarına -işçi taburları- göndermeye karar vermiştir. Babıâli’nin bu kararı almasındaki ana etken hiç kuşkusuz Balkan Savaşları’ndaki acı tecrübelerle beraber, büyük savaşın hemen başındaki Osmanlı Ordu saflarında bulunan bazı Ermenilerin Rus Ordusu tarafına gönüllü olarak geçmeleriydi. Günümüzde dahi Ermeni sorununda dünya kamuoyunu meşgul eden Babıâli’ninbu kararıyla, Osmanlı gayri müslimleri yol yapım çalışmalarından, zirai faaliyetlere, demiryollarından fabrikalara kadar birçok geri hizmet alanında, yaşlı müslüman erlerle beraber istihdam edilmişlerdir. Elbette ki, yüzyıllardır ticaret, zanaatla iştigal eden gayrimüslimlere, bu alanlarda hizmet etmek ağır gelmiş ve Amele Taburlarında savaşın başlangıcından sonuna kadar çeşitli firar hadiseleri müşahede edilmiştir. Mondros Ateşkes Antlaşmasıyla diğer muharip sınıflarla beraber terhis edilen gayrimüslim askerler milli mücadele sırasında da bir süre amele sıfatıyla istihdam edilmişlerdir.

MUTLU, Cengiz, Osmanlı Arşiv Belgelerine göre Amele Taburları (1914-1918), İstanbul: Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Basılmış Yüksek Lisans Tezi, 2006; İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2007, Danışman: Y.DOÇ.DR. BÜLENT BAKAR